SỰ PHỨC TẠP KHI SỬ DỤNG ÂM LỊCH

Cách tính Âm Lịch rất phức tạp vì phải dựa vào cả 2 chuyển động của Mặt Trăng quay quanh Trái Đất lẫn chuyển động của Trái Đất quay quanh Mặt Trời như tôi đã có dịp nói đến trong bài viết về Âm Lịch (http://thanhtanvo.blogspot.com/2017/01/am-lich-va-tet-nguyen-an.html) hay (https://www.facebook.com/vothtan/posts/10207408530200671). Tuy vậy, độ chính xác của âm lịch đối với hiện tượng thời tiết có sai số là 1 tháng và người ta cũng không thể tính nhẩm trước ngày tháng âm lịch mà phải dựa vào bộ lịch đã được công bố. Hơn nữa, việc áp dụng âm lịch cho một vùng cụ thể lại càng phức tạp hơn.

Có 2 vị trí của Mặt Trăng và Trái Đất gây nên sự khác nhau trong các bộ âm lịch:

- Ngày Sóc (mùng 1 âl, trăng mới) là ngày chứa vị trí Mặt Trời, Mặt Trăng và TĐ theo thứ tự gần thẳng hàng nhất.
Giả sử, lúc nào đó vị trí này đạt được vào lúc 23 giờ 30 phút theo giờ VN thì TQ lại là 0 giờ 30 hôm sau. Do đó, hôm đó VN là mùng 1, còn TQ thì hôm sau mới là mùng 1. Giữa 2 bộ âm lịch khác nhau 1 ngày kéo dài trong 3 – 5 tháng thì lại trùng nhau lại.

- Ngày Khí là ngày chứa vị trí mà TĐ đạt đến Trung Khí.
Giả sử, lúc nào đó TĐ đến Trung Khí vào lúc 23 giờ 30 phút ngày 30 âl theo giờ VN thì TQ lại rơi vào lúc 0 giờ 30 phút của mùng 1 tháng sau. Vậy tháng âl đó, ở VN có chứa Trung Khí nên là tháng thường. Trong khi đó, ở TQ, tháng đó không chứa Trung Khí nên là tháng nhuận, Trung Khí rơi vào tháng sau. Giữa 2 bộ lịch có sự chênh lệch nhau 1 tháng và cũng kéo dài sự khác nhau này 3 – 5 tháng thì lại trùng nhau.

Từ 1968 đến nay, Việt Nam và Trung Quốc đã nhiều lần đón tết Nguyên Đán lẫn tết Trung Thu chênh lệch nhau 1 ngày hoặc 1 tháng.

Về múi giờ sử dụng tại các quốc gia như sau: Toàn bộ Trung Quốc và Đài Loan có múi giờ thứ 8; Nhật Bản, Hàn Quốc và BTT có múi giờ thứ 9; Singapore múi giờ thứ 8; Việt Nam trước 1954 có múi giờ thứ 8. Sau 1954: miền Nam vẫn có múi giờ thứ 8 đến 1976; miền Bắc vẫn giữ múi giờ thứ 8 đến năm 1968 thì chuyển sang múi giờ thứ 7. Đến 1976, toàn bộ VN dùng múi giờ thứ 7.

Trước kia, các quốc gia ảnh hưởng văn hóa Trung Hoa sử dụng bộ âm lịch do người Trung Quốc ban hành (có thể dựa trên giờ Bắc Kinh). Mặc dù, mỗi thời kỳ, các nước vẫn có cách tính riêng nhưng không khác lịch Trung Quốc bao nhiêu. Thời Lý – Trần có lịch riêng, Nhật Bản có giai đoạn dùng lịch Thiên Bảo,… Và âm lịch do người Trung Quốc ban hành gọi là “âm lịch cổ truyền”

Năm 1873, Nhật Bản bỏ âm lịch cổ truyền và chuyển sang dương lịch. Người ta nói rằng Nhật Hoàng muốn chuyển sang văn hóa phương Tây nhưng tôi nghĩ đó không phải là nguyên nhân chính. Người Nhật vẫn luôn giữ những giá trị truyền thống của họ sau 1873 nhưng vì múi giờ thứ 9 nên nếu dùng âm lịch thì phải thiết kế loại lịch mới cho phù hợp với múi giờ. Phải một bộ phận mới để tính toán mà điều này quá xa lạ so với thời đó,… Do đó, cách đơn giản nhất để thoát khỏi văn hóa Trung Hoa là sử dụng dương lịch hơn là sử dụng âm lịch với múi giờ thứ 9.

Singapore, nơi Hoa kiều chiếm tỉ lệ lớn, mặc dù nằm lọt thỏm trong múi giờ thứ 7 nhưng vẫn sử dụng múi giờ thứ 8 để Hoa kiều có thể đón tết cổ truyền như tại Trung Quốc.

Có lẽ, cũng lý do tương tự Singapore, miền Nam VN trước 1976 vẫn giữ múi giờ thứ 8. Tại miền Bắc VN, từ đầu năm 1968 chuyển sang múi giờ thứ 7 và thiết kế loại âm lịch mới gọi là “âm lịch Việt Nam”.

Vậy ứng với mỗi khu vực có múi giờ khác nhau thì lại có một bộ âm lịch khác nhau. Múi giờ càng chênh lệch thì bộ âm lịch càng khác nhau (1 tháng hay 1 ngày). Do đó, chúng ta tưởng tượng cả thế giới sử dụng âm lịch thì chuyện ăn tết sẽ diễn ra vô cùng kỳ cục, không đồng bộ tại các nước. Vậy dương lịch có tính phổ quát cho toàn bộ thế giới, trong khi đó âm lịch chỉ có tính địa phương.

Việt kiều và Hoa kiều ngày nay ăn tết âm lịch chỉ có tính cách “ăn theo” VN và TQ. Nếu người Việt ở Hawaii, Florida, Luxembourg,…, một ngày nào đó, tự thiết kế âm lịch tại địa phương của họ đang sống để ăn tết thì chuyện ăn tết cũng sẽ diễn ra vô cùng khác biệt nhau.

Tôi chỉ trình bày sự phức tạp trong sử dụng âm lịch theo quan điểm khoa học. Việc chọn lựa ngày tết chỉ phụ thuộc vào giá trị tuyền thống và tổ chức xã hội mà tôi không thể có ý kiến.