SÀI GÒN – KHI CHIỀU ĐÃ TẮT MÀ ĐÊM CHƯA VỀ

Vào những buổi chiều tối mát dịu, tôi muốn chạy xe loanh quanh Sài Gòn để tìm chút thi vị. Mặc dù rực sáng dưới ánh đèn, Sài Gòn vẫn để lại cảm giác ngột ngạt trong bầu không khí đầy khói bụi được nêm chặt bởi dòng xe chen chúc.

Sài Gòn là từ để chỉ 11 quận nội thành dạo xưa hoặc là nhỏ hơn nữa, chỉ còn quanh quận 1, dưới thời Pháp thuộc. Các quận huyện có tên chữ (kể cả quận 9 và 12) đều thuộc tỉnh Gia Định. Sài Gòn hiện giờ có lẽ đã to hơn nhiều, không biết đâu là bến bờ, giống như tấm lòng bao dung của người Sài Gòn xưa vẫn đang dang rộng đôi tay. Cho đến nay, Sài Gòn đã trải qua 320 năm thăng trầm với một lịch sử nhiều gian khó.

Tôi đã sinh ra và lớn lên ở nơi đây, đã gắn bó với mảnh đất này và không nghĩ vào một ngày nào đó phải chia xa. Mỗi con người đều có một quê hương để yêu, để nhớ về.

Thuở còn bé, “Sài Gòn Năm Xưa” của Vương Hồng Sển là sách gối đầu gường cùng những câu chuyện kể về lớp người đi trước bằng một chất giọng đơn sơ, mộc mạc đến lạ thường, như người cha đang kể chuyện đời mình cho con nghe. Ngoài cái giá trị là một tài liệu lịch sử vô cùng quý, “Sài Gòn Năm Xưa” còn là những mảnh đời chắp vá của thân phận tha phương, nhất là trong giai đoạn giao thoa văn hóa Việt – Pháp – Hoa – Khmer – Chà Và – Chămpa, vào buổi đầu thời Pháp thuộc. Sài Gòn bây giờ là chủ đề của rất nhiều trang sách đang nằm trên kệ tại các hiệu sách. Có thể kể như: bộ “Sài Gòn tản văn”, bộ “Sài Gòn – chuyện đời của phố”, “Sài Gòn vẫn hát”, “Sài Gòn – thành thị hoang dại”, “Sài Gòn – tình yêu của tôi”,… Những câu chuyện về Sài Gòn của thời hiện đại luôn phảng phất chút ít hương vị ngọt ngào trong bóng dáng Sài Gòn xưa còn đọng lại trong ký ức con người, như thể là giờ đây nhiều thứ đã bị đánh mất bởi dòng ngày tháng qua mau.

Vòng quanh Sài Gòn về đêm, cố tìm lại lối cũ năm xưa giữa phố xá nhộn nhịp rực sáng đèn màu, tôi chỉ tìm lại được tôi. Cảnh đấy vẫn còn đây mà dáng xưa yêu kiều nay còn đâu. Bỗng dưng muốn tái sinh vào tuổi thơ ngây để rong chơi giữa trời tự do. Lòng buồn se sắt giống như nỗi niềm của Bà Huyện Thanh Quan khi xưa quay về Thăng Long giữa chốn điêu tàn vào lúc quyền lực chính trị đã chuyển về Huế bằng khổ thơ thất ngôn bát cú:

Tạo hóa gây chi cuộc hí trường
Đến nay thấm thoắt mấy tinh sương
Dấu xưa xe ngựa hồn thu thảo
Nền cũ lâu đài bóng tịch dương.
Đá vẫn trơ gan cùng tuế nguyệt
Nước còn cau mặt với tang thương
Ngàn năm gương cũ soi kim cổ
Cảnh đấy người đây luống đoạn trường.

Thăng Long không chỉ đau thương một lần. Người Hà Nội thanh tịnh, lịch lãm pha chút kiêu sa giữa thành phố mộng mơ và bình yên trong “Hà Nội 36 phố phường” dưới ngòi bút tài hoa của Thạch Lam mà nay chỉ còn tìm thấy trên giá sách vừa tái bản. Số phận Sài Gòn có lẽ chẳng khác bao nhiêu.

Ký ức của tôi được khởi đầu bằng tiếng đại bác vọng về thành phố đêm đêm, những tiếng nổ chói tai và xác chết bên đường vào lúc cuộc chiến đang dần kết thúc. Tuy vậy, Sài Gòn vẫn thơ mộng, vẫn lãng mạn, luôn tuyệt đẹp như bước nhảy chachacha từ điệu nhạc “Sài Gòn đẹp lắm” mà Y Vân đã sáng tác vào năm 1965.

Sài Gòn đẹp vì người Sài Gòn đẹp. Tà áo dài khẽ bay trong gió nhẹ lẫn bộ sơ mi trắng bảnh bao cùng lướt qua các hè phố đầy cây xanh bóng mát như để khẳng định giá trị đích thực của người Sài Gòn. Xưa kia, Sài Gòn vốn dung dị và người Sài Gòn đơn sơ, mộc mạc theo cốt cách con người tây nam bộ. Dù ở tầng lớp nào trong xã hội, người Sài Gòn vẫn đến với nhau như những người bạn, tự trọng và tôn trọng nhau trong từng câu nói. Thế nên, Sài Gòn luôn hiền hòa, nghĩa tình mà lại hào hiệp, trọng nghĩa khinh tài mà vẫn phong lưu, lãng tử.

Ngày xưa, ánh đèn đường leo lét, ngọn mờ ngọn tỏ, không rực sáng như bây giờ. Thế nên, ở các phố nhỏ, hiếm khi có được một ngọn đèn đường. Nhà tôi ở trong một ngõ hẻm, mặc dù ngay trên một trong những con đường lớn nhất lúc bấy giờ, đường Trần Hưng Đạo quận 1, mà không được soi sáng bởi ánh đèn đường về đêm. Thế nên, với lũ trẻ con chúng tôi khi ấy, đêm đồng nghĩa với ánh trăng. Trăng chưa lên thì đêm chưa về. Những khi chiều đã tắt mà vầng trăng chưa nhô lên cao trên nền trời (từ ngày hạ huyền, mùng 23, đến trăng thượng huyền, mùng 07 âm lịch) thì coi như đêm chưa kịp đến. Bóng tối bao phủ mọi nơi, trẻ con chui rút vào trong nhà và kể cho nhau nghe về các “ông kẹ” đi lang thang để bắt mấy đứa con nít nghịch ngợm. Thế rồi, những tháng ngày êm ả lặng lẽ trôi qua từ lúc nào không hay!

Miền đất lành quyến rũ và những đôi cánh chim tha hương kéo về. Mỗi người mới đến đem theo một ít lối sống trong những hoàn cảnh địa lý và lịch sử khác nhau. Sài Gòn đã trở nên đa dạng sắc màu, muôn hình muôn vẻ như hiện thân của thần Vishnu trong muôn vạn cảnh giới. Rồi bỗng nhiên, một làn gió mới đột ngột thổi ngang qua, mang đến nhiều thứ và cũng lấy đi nhiều thứ.

Sài Gòn hôm nay rực rỡ dưới ánh đèn màu. Những toà nhà lộng lẫy, kiêu kỳ vút cao chót vót lên tận trời trên nền gian khó của một lớp người thầm lặng bên dưới. Những ngôi nhà trên phố, trong chung cư hay ở bất kỳ nơi đâu đều trông giống các lô cốt được rào chắn cẩn thận, không thể xâm nhập được vào. Điều này khiến cho mối liên kết liền mạch của một xã hội thân thiện đã được hình thành một cách vô hình bị gãy đứt. Sài Gòn bỗng vỡ vụn ra thành nhiều lớp người khác nhau.

Một lớp người đi tìm danh phận, đang cố khẳng định giá trị to lớn của mình. Họ không thể quay lại phía sau vì danh phận luôn ở phía trước, bỏ mặc sau lưng một Sài Gòn dung dị. Sài Gòn giờ đây là biểu hiện cho sự tương phản kỳ lạ. Bên cạnh cái hiền hòa là cái ác đang ngự trị. Trong cái chân thật là sự dối trá, lọc lừa. Bên cái khiêm nhường là sự ngạo mạn, khoe khoang. Giữa sự nhường nhịn là tranh giành ghê gớm…

Hòn ngọc Viễn Đông, một thiên đường nhỏ bé, giờ đã trôi xa. “Sài Gòn đẹp lắm” cũng trôi xa. Kiểu người Sài Gòn “muôn năm cũ”, như tôi, cảm thấy lạc lõng, chơi vơi trong một Sài Gòn mới, khó nhọc để thích ứng vào nhịp sống.

Sài Gòn hôm nay dường như đã đổi chủ. Còn tôi, chỉ là một lữ khách từ phương xa lỡ bước quay về.

Một vài ảnh từ:
https://www.ivivu.com/blog/2014/10/du-lich-sai-gon-cam-nang-tu-a-den-z
https://vietnamworldheritages.org/vietnam-travel/ho-chi-minh-city-tour-by-night.html