LỄ VESAK NĂM 2023 - PHẬT ĐẢN LẦN THỨ 2647

Ngày xưa, người ta không biết đến giấy khai sanh. Các bộ lịch rất phức tạp và không được phổ biển như hiện nay nên hàng dân dã rất khó tính toán được ngày tháng. Thế nên, ngày ra đời thật sự của Chúa hay của Đức Phật vẫn còn là điều đang tranh cãi.

Đối với dương lịch, xác định gần đúng một tháng thì tương đối dễ vì tháng phụ thuộc vào thời tiết (nóng, lạnh hay mưa,…). Thế nhưng, để xác định chính xác một ngày trong tháng thì không thể thực hiện nếu trong tay không có được bộ lịch. Xưa kia, người ta chỉ biết được ngày tháng thông qua các lệnh từ triều đình. Mặc dù, trước khi Chúa ra đời vài chục năm, hoàng đế La Mã, tên là Ceasar, đã ban hành bộ lịch Julius, gần giống với dương lịch hiện đại.

Đối với âm lịch, xác định một ngày trong tháng thì dễ dàng vì chỉ cần nhìn độ sáng của Mặt Trăng là được. Thế nhưng, không thể biết lúc đó là tháng nào trong năm. Âm lịch của người Hồi Giáo mỗi năm có 12 tháng. Tuy các bộ lịch Hindu rất đa dạng và phức tạp nhưng đều có tháng Vaisakha (còn gọi là tháng Vesak) là tháng nóng nhất trong năm ở vùng lưu vực sông Hằng (Ganges), nơi Đức Phật ra đời, trùng với tháng 4 hay tháng 5 dương lịch.

Mặc dù, không biết rõ ngày ra đời của Chúa hay Đức Phật nhưng người ta vẫn phải tìm ngày Giáng Sinh hay Phật Đản như là một biểu tượng để thực hiện các nghi lễ tôn giáo. Chúa và Phật đến với thế gian chỉ để cứu rỗi nhân loại, đưa loài người thoát khỏi vòng u minh. Thế nên, không cần thiết phải làm lễ Giáng Sinh hay Phật Đản đúng vào ngày sinh chính xác mà chỉ mang tính biểu tượng chào đón một thời khắc đặc biệt trong năm.

Ở châu Âu hay vùng ôn đới nói chung, từ tháng 10 trở đi, trời bắt đầu âm u, đêm dài hơn, ngày ngắn lại, giá lạnh. Đến 23/12 là ngày đông chí, đêm đen kéo dài, bức xạ Mặt Trời ít nhất, buốt giá. Sau ngày đó, thời gian ban ngày bắt đầu dài hơn. Ánh sáng như bừng lên, bắt đầu gieo hơi ấm cho mọi người, xua tan dần đi bóng đêm. Thế nên, từ khoảng năm 300, Giáo hội chọn ngày 24/12 làm ngày lễ Giáng Sinh cho các Ki tô hữu. Chúa ra đời mang hơi ấm, mang ánh sáng, mang cả tình thương, đến cho muôn loài.
Phật Giáo quan niệm rằng khi còn mang xác thân thì còn phiền muộn. Vọng tưởng mang đến khổ đau cho thế gian cũng giống như cái nóng thiêu đốt vào tháng Vesak ở lưu vực sông Hằng. Giữa cái ngột ngạt nhất, sầu đau nhất trên thế gian thì Đức Phật ra đời như một người dẫn đường, người cầm đuốc soi sáng Trung Đạo. Từ đó, chúng sinh đạt đến Giác Ngộ tìm về với cái Không vô thủy vô chung, an lạc, thoát khỏi mọi sầu bi.

Các Giáo hội Phật Giáo không thống nhất ngày lễ Phật Đản. Một số Giáo hội chọn ngày trăng tròn (mùng 15 hay 16) tháng 4 âm lịch (trùng tháng Vesak của lịch Hindu). Một số khác chọn mùng 8 tháng 4 âm lịch.

Phật Đản, lễ Vesak, vào ngày rằm tháng 4 thì dễ hiểu. Giữa chốn vô minh mà hiện thân là cái nóng khủng khiếp vào tháng Vesak thì một ánh trăng tròn tuyệt đẹp treo cao là biểu tượng sự ra đời của Đức Phật giống như ngọn đèn soi sáng Giác Ngộ.

 
Trong khi đó, mùng 8 âm lịch được gọi là ngày trăng thượng huyền. Trước đó vài ngày, người ta không nhìn thấy Trăng (vì khi nó trên ở trên cao là ban ngày mà Trăng lại khuyết). Đến mùng 8, khi Mặt Trời vừa lặn (chừng 6 giờ chiều) thì Trăng dáng lưỡi liềm treo cao ngay trên đỉnh đầu cho đến chừng 12 giờ đêm thì lặn. Sau mùng 8, Trăng bắt đầu sáng hơn, đầy đặn hơn, thời gian trên bầu trời dài hơn. Thế nên, chọn mùng 8 tháng 4 làm ngày Phật Đản có ý nghĩa là khi Phật ra đời thì thế gian bắt đầu nhận được Giác Ngộ để tìm đến cõi Niết Bàn, không sanh không tử.

Tuy nhiên, tháng âm lịch không phản ánh chính xác thời tiết như dương lịch vì cơ chế nhuần của âm lịch. Thế nên, một số Giáo hội và Liên Hiệp Quốc chọn ngày trăng tròn đầu tiên trong tháng 5 dương lịch làm ngày lễ Vesak – lễ Phật Đản.

Năm nay, năm 2023, người ta có thể tổ chức lễ Vesak vào ngày 5/5 dương lịch (ngày trăng tròn đầu tiên trong tháng 5 dương lịch) hoặc ngày 26/5 dương lịch (mùng 8/4 âm lịch) và cũng có thể là ngày 2/6 dương lịch (rằm tháng 4 âm lịch).